مراسمی دیرینه که در شب آخرین سه شنبه سال برگزار می‌شود را چهارشنبه سوری نام دارد. جشنی که بیشتر از 1000 سال قدمت دارد و ایرانیان با بر افروختن آتش به پیشواز نوروز می‌رفتند.

واژه سوری

دو تا مفهوم در رابطه با ریشه لغوی چهارشنبه/سوری موجود است: برخی «سور» را به معنای شادمانی، جشن و نشاط؛ و در باوری دیگر به سرخی معنا شده است. چرا که در این جشن آتش سرخی روشن می‌شود، لغت «سوری» از زبان پهلوی به جای مانده است که به همان سرخی آتش و سلامتی فرد دلالت دارد تا جایی که در اصفهان این شب را «چارشمبه-سُرخی» می‌نامند. چهارشنبه سوری در تالش و ماسال به «کولی کولی چارشنبه» معروف است.

آداب و رسوم

در شهرهای مختلف و در دهه‌های گذشته پیش از عرضه محصولات محترقه، علاوه بر برافروختن آتش، مراسم‌های متعددی چون قاشق زنی، خرید آجیل مشکل‌گشا، ، کوزه شکنی، شال اندازی، دورهمی‌های خانوادگی و ... برگزار می‌شد که اکنون بسیار کمرنگ شده‌اند. 

پیشینه چهارشنبه سوری

ضد و نقیض‌های بسیاری در رابطه با تاریخچه چهارشنبه سوری مطرح است، برخی منابع برگزاری این مراسم را به پس از اسلام نسبت دادند و معتقدند پریدن از روی آتش از آن‌جا که نوعی بی‌احترامی به شمار می‌آید بعید می‌دانند که از زمان زرتشتیان باشد، یکی از منابع موثق را می‌توان نوشته‌ی ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی در کتاب «تاریخ بخارا» جستجو کرد:

و چون امیر منصور بن نوح به مُلک بنشست، اندر ماه شوال سال سیصد و پنجاه، به جوی مولیان، فرمود تا آن سرای را دیگر بار عمارت کردند و هر چه هلاک و ضایع شده بود بهتر از آن به حاصل کردند. آن‌گاه امیر به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که چون «شب سوری» چنان که «عادت قدیم» است، آتشی عظیم افروختند. پاره‌ای از آن بجست و سقف سرای در گرفت و دیگر باره جمله سرای بسوخت.

قاشق زنی

مراسم به روایت‌های بسیاری نقل شده است؛ دختران یا پسران به گونه‌ای چادر سر می‌کردند که شناخته نشوند، در حالی که با قاشق به پشت کاسه یا قابلمه می‌زدند، همسایه خویش را فرا می‌خواندند و رسم بوده که همسایه‌ها با پر کردن کاسه آن‌ها از آجیل، شیرینی، شکلات و ... آن‌ها را بدرقه می‌کردند و به این ترتیب با دریافت هدایا از همسایه حاجت روا می‌شدند. آجیل چهارشنبه سوری آجیل مشکل گشا یا آجیل هفت مغز که مخلوطی از کشمش، فندق، بادام، گردو، توت خشک، پسته، باسلوق، برگه و ... است. پیشینه آن به آیین‌های زرتشتیان بر می‌گردد که آجیل را در مراسم‌های شادی و سرور نذر می‌کردند.

غذاهای مرسوم در چهارشنبه سوری

در مناطق مختلف ایران، هر کدام به رسم خویش غذای خاصی را برای این شب در نظر دارند؛ برای مثال در استان خراسان، چهار پلو مختلف چون ماش پلو، زرشک پلو، عدس پلو و رشته پلو پخته و بین مستمندان توزیع می‌شود. در استان گیلان پختن خورشت «ترشه تره» و در خطه مازندران خوردن انواع آش به خصوص «آش هفت ترشی» مرسوم است. سیستان بلوچستانی‌ها با خوشه‌های نارس گندم، غذایی به پَلو بر روی شعله‌های آتش می‌پزند. اغلب برای شفا و بهبود بیماران خانواده‌ها در این شب آش ابودردا درست می‌کنند که شامل رشته معمولی و هفت نوع حبوبات است.

چهارشنبه سوری در خاورمیانه

این مراسم دیرینه نه تنها در ایران بلکه در کشورهای همسایه چون افغانستان، ترکیه و آذربایجان و حتی ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز در محل اقامتشان نیز این شب را جشن می‌گیرند.